Hạnh phúc: Mộng & Thực

Bồ đề là tự tánh!
Tâm động tức vọng mông
Tịnh tâm trong chỗ vọng
Tâm chánh chướng tiêu vong!

Có câu nói rằng: "Mọi người đều có quyền tìm kiếm và thụ hưởng hạnh phúc". Không phải ai cũng đang nỗ lực sống và làm việc miệt mài ngày đêm để xay đắp cho hạnh phúc tương lai đó sao? Còn bạn thì sao? Bạn có cảm giác là mình đang đi đúng hướng không? Hay hạnh phúc chỉ là những định nghĩa không tưởng? Nói thật, tôi cũng không biết trả lời sao! Tôi chỉ biết rằng hạnh phúc thực có, chớ không phải định nghĩa viễn vông. Nhưng cái chính yếu là bạn đã từng kinh qua hạnh phúc thật sự chưa? Và bạn đã cảm nhận nó khi nào? Nếu chưa thì … mình tiếp tục vậy.

Hạnh phúc - Định nghĩa thực sự?

Nếu muốn tìm kiếm một định nghĩa thực sự cho hạnh phúc là gì thì không khó, vì đã có vô số những giải nghĩa thế nào là hạnh phúc bằng đủ mọi ngôn ngữ trên thế giới rồi! Cái chính là bạn đã có cảm nhận nó chưa? Bạn đã thực sự thấy mình thụ hưởng hạnh phúc? Tôi nghe có người nói rằng: “Không có một con đường nào đưa đến hạnh phúc cả, vì hạnh phúc đích thực chính là cách biết sống”.

Bạn có cảm thấy câu nói này hơi khó hiểu không? Xin tạm giải thích là, chúng ta chỉ cảm nhận được hạnh phúc thực sự khi biết sống ngay trong lúc nó có mặt. Tất cả những ước mơ, xếp đặt, mong đợi để đạt được hạnh phúc thực sự chỉ là những ước mơ, mong đợi mà thôi.

Hạnh phúc đến rồi đi, lâu bền hay mỏng manh, đều tùy vào cách biết sống với nó của bạn. Giống như khi còn bé, ta mơ ước được món đồ chơi mà mình thích nhất. Rồi, nhân một buổi lễ lạt gì đó, chúng ta nhận được món quà mình khao khát. Vậy, hạnh phúc thật sự là khi nào: trước hay sau khi nhận quà? Có người cho rằng: trước khi nhận quà, đó là hạnh phúc trong mộng và sau khi nhận quà, đó mới chính là hạnh phúc thật sự. Dù bạn cho nó là gì đi nữa, việc bạn có đón nhận và tỉnh thức khi hạnh phúc đến, đó mới chính là điều quan trọng.

Ai là người hạnh phúc?

Nếu chỉ vì muốn che giấu những điều không như ý trước mặt mọi người mà bạn phải giả vờ là mình hạnh phúc vô ngần, thì tôi xin bạn hãy xem kỹ lại mình sống đang sống cho ai? Cho chính mình hay cho người khác? Chính bạn là người đang định nghĩa thế nào là sống hạnh phúc, và từ định nghĩa này bạn đi tìm một mẫu người bạn cho là đang sống hạnh phúc để làm theo. Bạn so sánh đời sống của mình với những người bạn cho là có hạnh phúc.

Tuy nhiên, điều hơi kỳ lạ là đa số chúng ta cùng có một khái niệm về mẫu người có hạnh phúc khá giống nhau. Chẳng hạn, họ là người dư ăn, dư để và có công ăn việc làm ổn định. Họ không phải lo nghĩ nhiều về vật chất, và có một gia đình vợ chồng đầm ấm, thương yêu, con cái rất ngoan hiền, dễ thương. Họ thành công trên con mọi lĩnh vực, từ chuyện làm ăn đến gia đình con cái. Thế, nếu bạn nhìn quanh mình đã có bao người đạt được mẫu đời sống lý tưởng như trên? Còn bạn thì sao? Bạn nghĩ khi nào mình sẽ thành tựu được như vậy? Hay bạn cho rằng phải đến khi mình kiếm đủ tiền hay đủ giàu thì mình sẽ sống có hạnh phúc?

Nếu giá trị của hạnh phúc được định nghĩa bằng sự thành công về mặt vật chất, vậy chắc chắn những nhà tỷ phú, triệu phú hạnh phúc hơn chúng ta rất là nhiều. Nhưng tại sao các nhà tỷ phú như Bill Gate và Warren Buffett đều đề cao tính bố thí và làm từ thiện. Họ cũng nhấn mạnh về việc thiện nguyện, chứ không phải là bố thí vật chất, khiến mang lại niềm hạnh phúc lâu bền hơn cho họ. Đương nhiên tài chánh sẽ giúp khai thông một số vấn đề, nhưng chúng không đóng vai trò chủ chốt trong sự mang lại hạnh phúc, an lạc. Họ cho biết hạnh phúc rất dễ lan truyền. Khi nhìn thấy người khác an lạc, chúng ta cũng cảm thấy an lạc và hạnh phúc theo.

Đặc biệt trong hoàn cảnh khủng hoảng kinh tế như hiện nay, có biết bao nhiêu những nhà triệu, tỷ phú giàu sang như các tài tử điện ảnh, phú gia, đại gia…sống trong hoảng sợ, lo âu. Lo sợ vì không biết làm sao để giữ tài sản của mình cho trọn vẹn và không biết việc làm ăn của mình có thành tựu hay không. Đức Dalai Lama trong một lần viếng thăm một số đệ tử vốn là tài tử Holywood và các nhà tài chánh hàng đầu tại Mỹ, Ngài được mời về nghỉ ngơi tại một biệt thự sang trọng trong vùng Malibu, California. Việc phát hiện tại sao họ dùng rất nhiều thuốc ngủ và thuốc trợ tim đã khiến Ngài thấu hiều tại sao họ lại chuyên cần tu tập tâm linh như vậy, dù sống trong những tiện nghi vật chất sang trọng và dư thừa.

Khi có người hỏi Hòa thượng Thánh Nghiêm về hạnh phúc, ngài nói: “Người ta sở dĩ cảm thấy thất vọng là vì mơ mộng về tương lai, kết quả tương lai với những gì mơ tưởng đều không giống nhau, cho nên thất vọng. Sống trong hiện tại chính là thực hiện ước mơ tương lai. Sống trong hiện tại là vui vẻ nhất”.

Hạnh phúc hay khổ đau?

Trong kinh Kandaraka (Trung Bộ II, số 51), Phật bàn đến bốn hạng người tự hành khổ, hạng người hành khổ người, hạng người vừa tự hành khổ mình vừa hành khổ người, hạng không tự hành khổ mình, và hạng không hàng khổ người mà lại sống một đời thánh thiện. Thế Tôn giới thiệu tổng quát về nếp sống “không làm khổ mình, không làm khổ người”, hay nói khác đi, giới thiệu nếp sống đem lại an lạc, hạnh phúc cho mình và cho người. Đa số chúng ta thuộc về ba hạng người bên trên. Việc tự mình hành khổ dường như là một nghiệp dĩ do tập khí, thói quen sinh ra. Có một câu chuyện kể về một vị sư xây một bức tường của tu viện.

Sau khi xây xong, vị sư này và các sư khác khá hài lòng với kết quả do “một tay ngang” xây lên. Thế nhưng, một vài vị Phật tử bỗng phát hiện có một hai viên gạch bị xếp lệch. Nghe tin, vị sư vội vàng đến xem bức tường và công nhận là có hai viên gạch bị lệch. Từ đó mỗi ngày sư ra sân ngắm nhìn bức tường và vô cùng khó chịu. Cuối cùng, không thể chịu nổi sư quyết định phá bỏ bức tường. Nhưng vì phải tốn tiền để mua sắm thêm vật liệu, vị sư bắt buộc phải báo cho sư phụ trụ trì biết.

Sau khi xem xong, vị sư trụ trì nói rằng chẳng có lý do gì phải phá bức tường đi. Vị sư xây tường bèn chỉ ra cho sư trụ trì thấy hai viên gạch lệch kia. Nghe xong, vị trụ trì nói rằng, tại sao lại đi chú ý đến hai viên gạch lệch mà muốn phá cả bức tường đi, trong khi hàng trăm viên gạch khác được sắp xếp thật cân bằng, đẹp mắt! Người tự hành khổ thường là vậy, chỉ chú ý đến những lỗi lầm mà quên đi những thành công lớn khác!

Đức Phật đã dạy: “Tâm rất khó nhận biết, nó rất mỏng manh và vi tế. Nó đến và đi tùy ý. Người không cần kềm giữ tâm mình. Vì biết gìn giữ tâm sẽ mang đến cho ta hạnh phúc”. Trong đời sống hàng ngày, chúng ta luôn bị tác động của ngoại cảnh chi phối. Do vậy, chúng ta thường đánh mất mối liên lạc với cái tánh biết của mình. Việc luyện tập thờ và mỉm cười là cách đưa tâm về nhà hay nói theo kiểu thiền là “đưa trâu vào chuồng” khiến chúng ta thấy được sự biến hóa của tâm. Những biến hóa này có ảnh hưởng rất lớn đến cách suy nghĩ, thái độ và hành xử của bạn đối với hoàn cảnh trước mắt.

Chẳng hạn, với tâm lý lo sợ và thái độ bi quan về tình hình kinh tế bấp bênh như hiện nay, chúng ta đã và đang chứng kiến những cách hành xử vô lý và thiếu chánh niệm từ những người (hay có khi là chính bạn) đã được học và thấu hiểu Phật pháp, dẫu rằng trên môi lúc nào cũng thốt ra hai chữ VÔ THƯỜNG! Những hành giả đã hành trì Phật pháp luôn hiểu rằng: đây chính là lúc chúng ta đang được thử thách xem nội lực của mình có đủ mạnh để đối phó với những áp lực đang dồn dập tấn công chúng ta. Nếu nao núng và lo sợ, rõ ràng chúng ta đang thua cuộc! Vậy, hãy tỉnh thức quay về nhận diện và chấp nhận mình đang thất bại và bắt đầu một “chiến thuật” mới! Thay vì, tiếp tục chống chế hay chối bỏ khiến mình càng lúc càng lún sâu vào khổ đau, phiền não.

Theo lời Phật dạy, hạnh phúc có từ sự an tịnh trong nội tâm. Đó là khi lòng chúng ta mở ra và sống trong cái phút, giây hạnh phúc đang có mặt (hiện tại lạc trú). Vậy, yếu tố chánh niệm là đầu mối, giúp bạn quán sát tâm mình, có mặt hay không để thưởng thức phút giây an lạc đó. Tâm ta luôn có những con virus uế nhiễm hoành hành, quấy phá.

Có một bé gái học lớp Ba, sau khi học xong một khóa thiền trong trường, mô tả kinh nghiệm của bé như sau: “Con muốn ra đường chơi nhưng mẹ không cho. Con giận mẹ, giận ghê lắm! Con bèn chú ý cơn giận của con, và bắt đầu theo dõi hơi thở, vừa để ý đến cơn giận. Có cái gì đó khó chịu trong bụng. Con lặp đi lặp lại sự chú tâm từ hơi thở đến cơn giận. Sau đó, con đi gặp mẹ. Con nói chuyện với mẹ rất bình tĩnh và dịu dàng về cơn giận của con. Buổi nói chuyện thật tốt đẹp, và con đạt được một thỏa thuận với mẹ”.

Nếu thấy được chúng thì cho dù có được an tịnh, nhận thức được những khuấy động, phiền não vây quanh, tâm ta vẫn giữ được an tịnh, nhận thức được những khuấy động đó chỉ là tạm thời, vì các hiện tượng buồn, vui rồi cũng sẽ qua đi. Đó chính là lúc chúng ta sống trong hạnh phúc thật sự vì mình đã thoát được cảnh khổ buồn vui bất chợt của vô thường.
Không có con đường nào đưa đến hạnh phúc vì khi đến cuối con đường đó, những hạnh phúc mà mình thêu dệt, xây đắp chỉ còn lại là những quá khứ mà thôi. Tuy nhiên, lộ trình kinh qua trên con đường tìm kiếm hạnh phúc là có thật! Vậy, chúng ta thật sự sống hay có mặt trong những quá trình này, chẳng phải là lúc chúng ta đang sống trong hạnh phúc đó sao!

Các bạn hãy cùng tôi suy ngẫm về hạnh phúc mộng và thực qua bài thơ Lô Sơn của Đỗ Phủ nhé:

Lô sơn yên tỏa Triết Giang triều
Vị đáo bình sinh hận bất tiêu
Đáo đắc hoàn lai vô biệt vị
Lô sơn yên tỏa Triết giang triều
Bản dịch tiếng Việt của thầy Mật Thể (thiết nghĩ bản dịch vẫn chưa gột tả được hết chất thâm thúy của bài thơ):

Mù tỏa Lô Sơn song Triết Giang
Khi chưa đến đó hận muôn vàn
Đến rồi về lại không gì lạ
Mù tỏa Lô Sơn sóng Triết Giang

                                                                Trích Báo Giác Ngộ số 477

Hạnh phúc từ cuộc sống

Người đầu bếp trong chùa sai chú tiểu đi mua dầu ăn, và dặn chú tiểu rằng: “Chú hết sức cẩn thận đấy, trong chùa gần đây điều kiện cũng hơi khó khăn, tuyệt đối không được làm văng đỗ ra ngoài nhé!”

Chú tiểu trên đường về chùa trên núi, nghĩ đến người đầu bếp dặn dò rất là nghiêm khắc, càng nghĩ tới những lời nhắc nhở là càng lo lắng. Chú tiểu rất cẩn thận bưng thẳng tô dầu ăn trên tay, đi từng bước một trên đường núi về chùa, không dám ngó phải nhìn trái tí nào cả.

Nhưng khi gần đến cổng chùa, do không nhìn phía trước nên chú tiểu đã dẫm phải chân xuống cái lỗ hũng. Mặc dù không bị té ngã, nhưng lại bị đỗ hết một phần ba tô dầu trên tay, chú tiểu lo sợ thế là tay lại rung lên không cách nào bưng đứng yên được tô dầu. Lúc về đến chùa thì dầu trong tô chỉ còn lại một nữa.

Người đầu bếp la rầy, chú tiểu vô cùng buồn tủi và khóc. Hòa thượng đến khuyên răn người đầu bếp và bảo chú tiểu: “Thầy nhờ con đi mua dầu lần nữa. Lần này trên đường đi về con quan sát những gì con nhìn thấy kể cả người và sự vật, sau đó về kể lại cho thầy nghe.”

Chú tiểu muốn từ chối nhiệm vụ này, nhưng vì hòa thượng nhất quyết bảo chú phải đi, vì thế chú tiểu đành phải đi vậy.
Trên đường trở về chùa, chú tiểu đã cảm nhận được rằng thật ra cảnh vật bên đường trên núi rừng thật là đẹp. Cảnh vật đẹp thế này, chú tiểu vừa đi vừa thưởng thức ngắm nhìn, chẳng mấy chốc đã về tới chùa mà tô dầu trên tay vẫn còn nguyên không hề văn đỗ tí nào.

(Trích dịch)

Cảm nhận từ cuộc sống:
Cuộc sống là mảnh đất phì nhiêu để cho bao tâm hồn gieo trồng hạnh phúc, là tổ hợp bao gồm nhiều tố chất để nuôi dưỡng và thăng hoa giá trị hạnh phúc. Vì thế, trong cuộc sống nếu ai có nghệ thuật chăm sóc tâm hồn thì người đó sẽ có nhiều hạnh phúc đích thực. Chất liệu hạnh phúc ấy chiết xuất từ trong cuộc sống hiện tại, hiện thực của chúng ta, trong sự thể hiện của tư duy, hành vi mỗi chúng ta đối sử với mọi sự vật hiện tượng xung quanh.

Cuộc sống của chúng ta luôn chứa đủ những thuận duyên và cả những nghịch cảnh trái ngang. Chính những yếu tố này đã tác động, ảnh hưởng và đem lại cho chúng ta những cảm nhận khổ đau và những cảm giác hạnh phúc. Hạnh phúc hay khổ đau là khái niệm rất khó tìm được một định nghĩa cụ thể, vì nó phụ thuộc vào những xúc cảm của mỗi cá nhân. Nó có mối quan hệ mật thiết giữa điều kiện môi trường sống và sự biểu hiện của thân tâm chúng ta trong hoàn cảnh đó.

Cuộc sống chúng ta nếu mãi duy trì những áp lực, những lo toan và luôn vội vã, tất bật bởi sự thúc dục của công việc, bởi sự đua đòi của lòng tham muốn, thì chúng ta ít có cơ hội để cảm nhận được giá trị hạnh phúc trong cuộc sống. Vì hạnh phúc của mỗi chúng ta đều do chính bản thân mình cảm nhận từ cuộc sống. Trong những lúc tâm hồn thảnh thơi, tỉnh giác, vững chãi đối diện với mọi hiện tượng cuộc sống, thì thường là làm cho con người ta có thêm lòng tự tin, có thêm sức mạnh trí tuệ để thấy rõ bản chất của hiện tượng sự vật đó. Cũng từ đó mà giảm bớt những áp lực của cuộc sống, bớt đi những sơ suất của những hành vi ứng xử trong công việc và trong giao tiếp.

Có thể nói rằng, trong những lúc tâm hồn thảnh thơi, tĩnh lặng, lắng nghe và quán sát thật kỹ thì những hiện tượng cảnh vật đang diễn ra thật đơn giản, thật tự nhiên nhưng chúng lại thể hiện một vẻ đẹp kỳ diệu, cho ta cảm giác thật an lành và hạnh phúc. Sự bình lặng của tâm hồn sẽ giúp ta đưa tâm về với tự thân chúng ta, và cảm nhận được cái đẹp của cuộc sống, nhận ra được chân giá trị hạnh phúc trong cuộc sống.

Vì thế, hạnh phúc có được là từ trong cuộc sống, do sự điều chỉnh, thay đổi cách nhìn, cách tư duy và hành vi trong cuộc sống; điều chỉnh và thích ứng với những nghịch cảnh và không buông lung với những thuận duyên. Luôn thực tập và duy trì tâm hồn thư thái, lạc quan không hấp tấp vội vã, cũng không hững hờ buông lung, mà cần có sự quan sát tường tận sự vật và những diễn biến của hiện tượng thì chúng ta dễ dàng phát hiện và cảm nhận được những điều kỳ diệu trong cuộc sống. Những điều kỳ diệu ấy sẽ cho chúng ta những cảm nhận thật sự giá trị của hạnh phúc. Đồng thời, cần tiếp nhận những thử thách, đắng cay của nỗi khổ niềm đau để nhận ra  được chân giá trị ngọt ngào của hạnh phúc. Chính nhờ vậy, chúng ta mới thấu hiểu và cảm thông với nỗi đau của bạn bè, người thân và mọi người xung quanh; để chia sẽ những cảm nhận niềm vui và hạnh phúc; chia sẽ phương pháp tiếp nhận và chuyển hóa những tâm trạng khổ đau của chính ta và mọi người quanh ta.

Bhik-khu PN